بررسی مضامین هنر تصویری دوره قاجار در نقوش سقانفارهای مازندران

چکیده با وجود غنای مضامین تصویری سقانفارها و پیوند آن با آیین ها، اعتقادات مردم منطقه و اساطیر و ادبیات ایران، تاکنون هیچ پژوهش فراگیری در باب چگونگی و میزان تأثیر پذیری نقوش سقانفارها از فرهنگ حاکم بر هنردوره قاجار و تعامل آن با نسخ ادبی صورت نپذیرفته است. معدود پژوهش های انجام شده نیز به دلایل مختلف از جمله محدود بودن یافته های تحقیق و فقدان روش تحقیق تعریف شده قابل استناد نیستند. اکثر این پژوهش ها به بررسی توصیفی نقوش پرداخته و خاستگاه آنها و ارتباط آن را با هویت هنر دوره قاجار را در نظر نگرفته اند. رساله حاضر در هفت فصل به پیدایش مضامین، مفاهیم و خاستگاه نقوش و تبیین رابطه آنها با مذهب، اساطیر و ادبیات ایران می پردازد. برای دستیابی به این منظور ابتدا با انتخاب چند نمونه از سقانفارها نقوش آنها دسته بندی و مضامین آنها طبقه بندی می شوند و برای کشف مفاهیم مستتر در آنها مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند. در انتهای رساله می توان نتیجه گرفت که استفاده از سقانفارها به عنوان مکانی جهت برگزاری مراسم عزاداری در ماه محرم به یاد واقعه عاشورا و یاران امام حسین (ع) و تشنگی لب یاران امام و حضرت ابوالفضل(ع) به عنوان سقای دشت کربلا تا به امروز تداوم داشته است. رویکرد تحقیق ساختاری است. یعنی سقانفار به عنوان یک واحد در برگیرنده اجزاء متفاوتی است که معانی بی شماری در آنها مستتر است و دسته هایی از این روابط است که با هم تلفیق شده و معانی را پدیدار می سازند. به دلیل کارکرد اساطیری، کهن نمونه ای و نمادین نقوش سقانفارها، روش تجزیه تحلیل اسطوره ای و کهن الگویی برگزیده شده است.برای این کار ابتدا مضامین کلی نقوش بررسی شده و سپس تعدادی از سقانفارها به عنوان جامعه آماری تعیین شده و مورد تجزیه تحلیل قرار می گیرند. تأکید این رساله علاوه بر تحلیل معانی و مضامین نقوش، به ارتباط آنها با فرهنگ و اعتقادات حاکم بر جامعه نیز می باشد لذا کلیه مولفه های هویت ساز از جمله مذهب، اساطیر، افسانه ها و هنر عامه پسند منطقه و ارتباط آنها با خلق این آثار مورد توجه قرار گرفته اند. در واقع هریک از این نقوش به عنوان یک واحد ، کل نظام ساختاری یک سقانفار را شکل داده اند که در ورای این ساختار نظامی فرهنگی و مفهومی قابل مشاهده است. در انتهای رساله می توان نتیجه گرفت که با توجه به تقسیم بندی مضامین نقوش در سقانفارها شامل مضامین مذهبی، ادبی، تاریخی و روزمره، می باشند. رواج تعزیه و شبیه خوانی در دوره قاجار، اصلی ترین علت برپایی سقانفارها بوده است. و نقوش آنها نیز، برگرفته از متون تعزیه می باشند. شاهنامه فردوسی با مضمون حماسی، قصص الانبیاء بامضمون مذهبی و حماسی، خمسه نظامی با مضامین تغزلی، عجایب المخلوقات قزوینی با رویکرد دانش عامیانه و رواج داستانهای عامیانه نیز ثیر به سزایی در تثبیت هویت هنر مازندران در دوره قاجار داشته اند. ? همگی ت کلمات کلیدی : هنر دوره قاجار، نقوش سقانفارها، تعزیه، مضامین ادبی، اساطیر، حماسه ، چاپ سنگی